Architektura lat 90 łączy się z początkiem kapitalizmu w Polsce. Po mimo entuzjastycznego przyjęcia, od pewnego czasu stała się obiektem krytyki i debat społecznych. Budynki, które powstały zaraz po zmianie systemu, kojarzyły się z tak egzotycznym i upragnionym zachodem. Stanowiły symbol nadziei na lepsze czasy, ich otwarciom towarzyszyły huczne uroczystości, które przyciągały tłumy. Percepcja tej architektury szybko uległa zmianie.

Dziś często uważana jest za szczyt architektonicznego obciachu i przejawów prowincjonalizmu. Historia architektury lat 90 przypomina ( i przez badaczy jest wielokrotnie porównywana) do niedawnej jeszcze sytuacji budynków powstałych w czasach PRL-u. Obecnie łatwiej jest nam je zaakceptować i zakwalifikować, jako zabytki, tłumacząc „złym urodzeniem”, a dzięki czemu docenić ich wartość- zarówno historyczną jak i czysto formalną. Chociaż nie od razu tak było i wiele cennych obiektów uległo rozbiórce (min. brutalistyczny dworzec w Katowicach czy Supersam w Warszawie). Dyskurs w przypadku architektury wczesnokapitalistycznej też jednak powoli ulega zmianie. Najbardziej widocznym tego przykładem są plany wpisania wrocławskiego Solpolu do rejestru zabytków. Coraz bardziej pozytywnego wydźwięku nabierają też artykuły, komentujące to wydarzenie- nieśmiało podkreślające wartość kulturową tego budynku, jako „symbolu swoich czasów”. Autorem projektu Solpolu jest Wojciech Jarząbek- architekt, którego dzieła określane są, jako kanoniczne dla tzw. polskiego postmodernizmu.

Fot. 2 Plomba przy ul. Wyspiańskiego 36 - "Papugowiec"

Wojciech Jarząbek

Wojciech Jarząbek (ur. 1950) ukończył w 1978r. architekturę na politechnice wrocławskiej. Po studiach związany był z biurem projektowym Inwestprojekt. W latach 1978-1990 z przerwami pracował w Kuwejcie. Doświadczenia zdobyte w krajach arabskich wydają się być istotnym czynnikiem, mającym wpływ na sposób projektowania twórców, działających we wczesnokapitalistycznej Polsce. To właśnie zagranicą, Jarząbek miał okazję zapoznać się z nowoczesnymi technologiami budowlanymi oraz współczesnymi tendencjami architektonicznymi. Przyglądając się niektórym jego późniejszym projektom, można dostrzec wpływ rozwiązań wypracowanych właśnie w Kuwejcie. Sam architekt twierdzi, że jego zagraniczne realizacje to połączenie islamizmu z elementami postmodernistycznymi.

Fot. Kościół NMP Królowej Pokoju we Wrocławiu

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju we Wrocławiu (1980-1995)

W 1980 r. wraz z Janem Matkowskim i Wacławem Hryniewiczem wygrywa konkurs na kościół przy ul. Ojców Oblatów. Jest to pierwsza tak duża realizacja Jarząbka w kraju. Cały budynek sprawia wrażenie ekspresjonistycznej wariacji na temat kwadratu, którego formy ulegają śmiałym przekształceniom- „ukształtowany na zasadzie addycji wzajemnie przenikających się fragmentów zdekonstruowanych prostopadłościanów i sześcianów” (A. Tejszerska, Postmodernizm polski- architektura i urbanistyka). Kościół łączy w sobie różnorodne elementy stylowe, zarówno nowoczesne- takie jak żelbetowy szkielet, jak i motywy sugerujące historyzujący rodowód. Monumentalność bryły kościoła, a przede wszystkim pokrywająca konstrukcje cegła, nawiązują do średniowiecznych budowli Wrocławia. Kościół swoim wyglądem przywodzi na myśl świątynie gotycką czy nawet warowny zamek. Inspirowany średniowieczem wydaje się być również uskokowy portal kościoła. Swoim kształtem powiela, ogólnie przyjęty w tej budowli moduł kwadratu- w tym przypadku przybierający formę naśladującą uproszczony gotycki ostrołuk. Wnętrze kościoła
utrzymane zostało w intensywnie czerwonych barwach, ze złotymi akcentami kolumn ( stanowiące wyraz bliskowschodnich inspiracji?).

Fot. 4 Kościół NMP Królowej Pokoju we Wrocławiu

Czy aby na pewno postmodernizm?

Architektura obiektu Kościół NMP Królowej Pokoju przedstawia Wojciecha Jarząbka, jako eklektyka, czerpiącego z tradycji, przetwarzającego i unowocześniającego dawne wzorce. Czy jednak jest to wystarczającym argumentem żeby określić go mianem postmodernisty? Jarząbek nie zgadza się z takim „zaszufladkowaniem”, zresztą jak wielu polskich architektów o postmodernizm „oskarżanych”. Wynika to chyba z faktu, że sam termin ma bardzo zawikłaną i wieloznaczną definicje (bo czym jest właściwie ten tajemniczy postmodernizm? Anty-modernizmem? Powrotem do symbolizmu? Ozdobności? Pluralizmem stylowym właśnie? Aby przybliżyć filozofię twórczą Wojciecha Jarząbka warto przytoczyć budynek, który sam podaje, jako swoją największą architektoniczną fascynacje- jest nią wrocławska katedra. Stanowi wyraz prawie tysiącletniej historii, rejestrując zmiany trendów i stylów ( do tkanki gotyckiego korpusu „dostawiano” w kolejnych epokach kaplice, detale, fragmenty kreując budowle jednocześnie, gotycką, renesansową, barokową). Jarząbek określa katedrę jako „absolutnie doskonałą mieszanka wszystkiego” – A.Gzowska, L. Klein, P2: Postmodernizm polski: Architektura i urbanistyka. Myślę, że to bardzo syntetyczny wyraz światopoglądu architekta- który ponad harmonię i symetrię francuskich katedr (które uważa za nudne!) wysuwa różnorodność i wielowarstwowość wrocławskiej świątyni.

Iga Farnholz

Wojciech Jarząbek - zarys sylwetki cz. II

 

 

Źrodła:
Postmodernizm polski Architektura i urbanistyka, red. L. Klein, wyd.Stowarzyszenie 40000 Malarzy, Warszawa, 2013.

Zdjęcia:
Fot. 1 Kościół NMP Królowej Pokoju we Wrocławiu
http://wroclaw.fotopolska.eu/Wroclaw/b41604,Kosciol_Matki_Bozej_Krolowej_Pokoju.html
Fot. 2 Kamienica przy ul. Wyspiańskiego 36 we Wrocławiu
http://wroclaw.fotopolska.eu/Wroclaw/b10616,Wyspianskiego_36.html
Fot. 3 Kościół NMP Królowej Pokoju we Wrocławiu
http://wroclaw.fotopolska.eu/Wroclaw/b41604,Kosciol_Matki_Bozej_Krolowej_Pokoju,20,40.html
Fot. 4 Kościół NMP Królowej Pokoju we Wrocławiu
http://wroclaw.fotopolska.eu/Wroclaw/b41604,Kosciol_Matki_Bozej_Krolowej_Pokoju.html