Osiedle WUWA we Wrocławiu, cz. I

WUWA to skrótowa nazwa od hasła Wohnungs- und Werkraumausstellung (Mieszkanie i miejsce pracy) stosowana dla określenia wzorcowego eksperymentalnego osiedla mieszkaniowego, jakie powstało w 1929 r. we Wrocławiu. W tym roku zostało ono udostępnione zwiedzającym, jednakże wydarzenia związane z narodzeniem się samego pomysłu realizacji tego przedsięwzięcia sięgają do początku XX w. W historii powstania WUWA ważnych jest kilka faktów, które zostaną przedstawione poniżej.


WUWA jest skrótową nazwą Wohnungs- und Werkraumausstellung, którą stosowano dla określenia wzorcowego osiedla mieszkaniowego we Wrocławiu


W 1907 r. powstała w Niemczech organizacja Werkbund. Miał być to związek postępowych producentów, architektów i projektantów współpracujących z przemysłem. Głównym celem było udoskonalanie wykonawstwa i poprawa jakości produkcji. W tym samym czasie Wrocław stał się miejscem, w którym nowocześnie myślący architekci mogli rozwijać swoje pomysły. Główną zasługę miała w tym wrocławska Królewska Szkoła Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, w 1911 r. podniesiona do rangi Akademii Sztuki (Kunstakademie). W 1903 r. jej dyrektorem został Hans Poelzig (członek Werkbundu od 1908 r.). Dzięki jego reformom uczelnia rozpoczęła swój złoty okres. Poelzig był zwolennikiem dzieła całościowego, będącego rezultatem współpracy twórców różnych dziedzin sztuki, dla których architektura pełni nadrzędną rolę. Poza tym warsztaty szkoleniowe zaczęły dodawać do akademickiego wykształcenia elementy rzemiosła.

Kontynuatorem myśli Poelziga stał się w 1918 r. August Endell, który zatrudnił nowych profesorów: Oskara Molla (ucznia fowisty Henri Matisse’a), a także Otto Müllera i Konrada Kardoffa (członków ekspresjonistycznej grupy Die Brücke). Oprócz nich w Akademii działali też Robert Bednorz, Hans Scharoun i Adolf Rading. Największy rozkwit uczelnia przeżyła na przełomie lat 20. i 30., kiedy pracowali tutaj twórcy tacy, jak: Josef Vinecký oraz związani z Bauhausem Johannes Molzahn, Oskar Schlemmer i Georg Muche. To między innymi właśnie dzięki nim Wrocław był na bieżąco, jeśli chodzi o idee i trendy w budownictwie, mimo że leżał z dala od centrów, w których rodziła się nowa myśl architektoniczna. Wrocław był ponadto dobrym miejscem na pokazanie nowych rozwiązań w budownictwie mieszkalnym. Lata 20. XX w. były dla miasta okresem silnego rozwoju urbanistycznego i architektonicznego. W 1924 r. opracowano pierwszy plan generalny Wrocławia, w 1926 r. ustanowiono nowe prawo budowlane, a dwa lata później powiększono obszar miasta ponad trzyipółkrotnie, włączając tereny gmin podmiejskich. Dzięki temu uzyskano nowe obszary pod zabudowę. Było to tym bardzo istotne, gdyż po I Wojnie Światowej Wrocław należał do najbardziej przeludnionych miast Niemiec – zapotrzebowanie na nowe mieszkania było więc duże. Stąd narodził się pomysł, aby zaprezentować tanie i funkcjonalne mieszkania, które dostępne byłyby dla wszystkich – a zwłaszcza dla rodzin robotników.

Czynnikiem decydującym o tym, by wybudować tanie i funkcjonalne mieszkania było przeludnienie Wrocławia


W 1925 r. powołano Śląski Oddział Niemieckiego Werkbundu pod wodzą Heinricha Lauterbacha. Wystąpił on z inicjatywą zorganizowania wystawy mieszkaniowej, która prezentowałaby nowe rozwiązania architektoniczne i technologiczne. Zgodził się również patronować całemu przedsięwzięciu. Sam pomysł wystawy napotkał jednak wiele trudności ze strony wrocławskiej administracji budowlanej. Po tym jak Maks Berg (autor Hali Stulecia) odszedł w 1925 r. ze stanowiska radcy budownictwa, Wrocław stracił propagatora modernizmu. Rozmowy z radą miejską trwały od jesieni 1927 r., a funkcję mediatora wziął na siebie Hans Poelzig. Zawarto wiele kompromisów i ostatecznie miasto podjęło decyzję o sfinansowaniu wystawy. Wzorem dla Wrocławia była realizacja osiedla Weissenhof w Stuttgarcie z 1927 r., na której po raz pierwszy podjęto problem architektury mieszkaniowej. Zadania związane z wrocławską wystawą Werkbundu powierzono artystom Akademii Sztuki.


WUWA została otwarta 15 czerwca 1929 r. Honorowym patronem był prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg. Otwarcie uświetniły występy chórów. Nadburmistrz Otto Wagner wygłosił mowę powitalną. Na otwarcie przybyli przedstawiciele władz organizacji komunalnych i zawodowych, reprezentanci gospodarki i korpusu konsularnego, deputowani do Reichstagu i Landtagu, a także dyrektorzy szkół wyższych i dziennikarze.


Osiedle WUWA otwarto 15 czerwca 1929 roku. Mowę powitalną z tej okazji wygłosił nadburmistrz Otto Wagner


Wystawa składała się z dwóch części – ekspozycji umieszczonej na terenach wystawowych wokół Hali Stulecia oraz wzorcowego osiedla. Ekspozycja znajdowała się w trzech głównych budynkach terenów wystawowych – w samej Hali Stulecia, Pawilonie Czterech Kopuł (projektu Hansa Poelziga) i Hali Targów (wspólny projekt Maksa Berga i Ludwiga Moshamera). Ekspozycja przedstawiała m. in. proces projektowania budynku: planowanie, wybór materiałów, farby i kolorystykę, urządzenia techniczne, nowe sposoby budowania, oświetlenie, wykończenie ścian, aranżację wnętrz, meble, przedmioty użytkowe. Zaprezentowano również nowe, prototypowe, wnętrza biurowe, miejsca pracy dla architekta, inżyniera, lekarza i prawnika.

Część ekspozycji zajęły też prezentacje urządzenia terenów zielonych w miastach świata oraz – osobno – w samym Wrocławiu. Wystawa objęła również prace Niemieckiego Werkbundu pod hasłem Neues Bauen oraz ekspozycję prezentującą dokonania szkoły Bauhausu. Pokazano także wyroby rzemiosła (zegary, oświetlenie, kaloryfery) oraz wzorcowe warsztaty prac rzemieślników (m.in. tapicera, ślusarza, rymarza, fotografa, introligatora, szewca, grawera). Zwiedzający mogli obejrzeć nawet wzorcową ulicę handlową, środki komunikacji, maszyny budowlane, szklarnie, sprzęt ogrodniczy, wzorcowe gospodarstwo wiejskie, urządzenie terenów przeznaczonych dla dzieci (place zabaw, sanatorium, ogród szkolny) oraz wzorcowe urządzenie poszczególnych pomieszczeń domowych.